Kemoterapi ne demek?
Kemoterapi, hücre bölünmesi üzerine yaptığı etkiler sonucunda kanserli hücrelerin yok edilmesini hedefleyen ilaç tedavileridir. Kemoterapi kanserin tipine ve evresine göre kanseri tedavi etmek, yayılımını önlemek, büyümesini yavaşlatmak, vücudun diğer kısımlarına yayılmış kanser hücrelerini yok etmek veya kansere bağlı belirtileri iyileştirmek amacıyla uygulanır. Kemoterapi ile ilgili merak edilen sorular ve yanıtları…
1. Kemoterapi hangi kanserlerin tedavisinde uygulanır?
Kemoterapi hemen hemen tüm kanser tiplerinde uygulanır. Ancak son yıllarda çıkan immunoterapi (bağışıklık sistemini tümöre karşı aktifleştiren ilaçlar), hedefe yönelik tedaviler veya akıllı ilaçlar olarak adlandırılan ilaçlar; böbrek kanseri, melanom ve kronik miyeloid lösemi gibi bazı kanser tiplerinde kemoterapinin yerini almıştır. Bu tip kanserlerde ön planda hedefe yönelik ilaçlar veya immunoterapi kullanılır. Bazı kanser tiplerinde ise kemoterapi ile birlikte hedefe yönelik ilaç veya immunoterapi bir arada verilir.
2. Kemoterapi nasıl alınır?
Kemoterapi sıklıkla damar yoluyla alınır. Bunun dışında ağız yoluyla ve nadiren kas içi enjeksiyon şeklinde uygulanan kemoterapiler de vardır. Hastalığın durumu ve bulunduğu yere göre bazen karın boşluğuna, akciğer zarı içine ve mesane içine de uygulanabilir.
3. Kemoterapi seansı ne kadar sürer?
Her kemoterapi ilacının farklı uygulama süresi vardır. Bu süre 1-2 dakika gibi kısa olabileceği gibi, verilen ilaca göre 2-5 güne kadar uzayabilir. İlaç sayısı da tedavi süresini etkiler. Protokole göre tek ilaç verilebileceği gibi 2-4 ilaç bir arada da verilebilir. Toplam tedavi süresi protokole bağlı olarak en az 4 seans (3 ay) veya 1-2 yıla kadar sürebilir.
4. Sıcak kemoterapi nedir? Hangi kanser türleri için uygulanır?
Karın içine yayılmış over kanseri, apendiks kanseri, kolon kanseri ve malign peritoneal mezotelyoma hastalarının bazılarında tüm tümör kitleleri cerrahi (sitoredüksiyon) olarak çıkartıldıktan hemen sonra, karın içine ısıtılmış kemoterapi verilerek mikroskobik hastalığın (gözle görülmeyen) tedavisi yapılabilir. Bu tedavi şekli uygun hastalarda tedavi başarısını artırabilmektedir. Ancak her hasta bu tedaviye uygun değildir.
5. Kemoterapinin yan etkileri nelerdir? Tüm ilaçların yan etkileri aynı mıdır?
Çok sayıda kemoterapi ilacı vardır ve hepsinin yan etkileri birbirinden farklıdır. Çoğu yan etki geçicidir. En sık görülen yan etkiler saç dökülmesi, halsizlik, iştahsızlık, bulantı, kusma, ağızda aft oluşumu, kan değerlerinde düşme ve buna bağlı enfeksiyon riskinde artış, bağırsak alışkanlıklarında değişiklik (ishal veya kabızlık), cilt kuruluğu, tırnak değişikliklerdir. Üreme fonksiyonlarını kalıcı olarak etkileyerek erken menopoz, kısırlık gibi sonuçlara sebep olabilir. Bu yan etkiler her hastada görülmez. Sık görülen yan etkiler dışında ilaca özgü farklı organları etkileyen yan etkiler olabilir.
6. Kemoterapinin yan etkilerini önlemek için neler yapılabilir? Özellikle mide bulantısı için ne yapılabilir?
Günümüzde yan etkilerin çoğu önlenebilir. Doğru beslenme, yeterli sıvı alımı, ağız bakımının iyi yapılması, halsizlik durumunda dinlenme, standart temizlik kurallarına uyulması ile çoğu kısa süreli olan yan etkiler önlenebilir veya şiddeti azaltılabilir. Modern bulantı önleyici ilaçların doğru kullanımı ile bulantı ve kusma artık nadiren görülmektedir. Az ve sık yemek yemek, yiyecekleri ılık tüketmek, çok yağlı yiyecekler tüketmemek bulantıyı azaltmada faydalıdır. Yan etkilerin önlenmesinde doktorun verdiği ilaçların önerildiği şekilde kullanılması önemlidir. Doktorun vermediği hiçbir ilacın, vitamin ve besin takviyeleri dahil, alınmaması gerekir. Çünkü bu vitamin ve besin takviyeleri ilaçlarla etkileşime girip kemoterapinin etkisiz hale gelmesine veya yan etkilerin artmasına yol açabilir, bazen de organ hasarlarına sebep olabilir.
7. Kemoterapi sonrası ateş olur mu?
Kemoterapi alanlarda lökosit (beyaz küre) düşüklüğüne bağlı enfeksiyon riskinde artış olabilir. Lökosit değerlerinde düşmenin en fazla olduğu dönem kemoterapi sonrası 7’inci ile 10’uncu günler arasındadır. Bu dönemde enfeksiyon gelişme riski artmaktadır ve buna bağlı kişilerin ateşi çıkabilir. Bu durumda acil olarak antibiyotik tedavisi verilmelidir. Nadiren enfeksiyon dışında sebeplerle de ateş görülebilir.
8. Kemoterapi görenlerin ağız yaraları için ne yapılabilir?
Kişilerde ağız yaralarını önlemenin en iyi yolu, ağız bakımının iyi yapılmasıdır. Ağız içinde yemek artığı kalmaması ve aftlara sebep olmaması için yemek sonrası dişlerin yumuşak diş fırçası ile fırçalanması ve sık sık önerilen gargaraların yapılması gerekir. Çok sıcak yiyecek- içecek tüketmemek de faydalıdır.
9. Kemoterapi psikolojiyi nasıl etkiler?
Kişilerin tedavi sırasında psikolojik durumunu etkileyen çok sayıda etken vardır. Yeni tanı alan kişilerde tedavi süreci ile ilgili endişeler, gelecekle ilgili ekonomik ve sosyal endişeler, rol değişimleri, başkalarına bağımlı kalma endişesi, hastalığa bağlı ağrı gibi şikayetlerin varlığı, kemoterapiye bağlı ortaya çıkan yan etkiler, psikolojik durumu olumsuz yönde etkileyebilir. Bunun önlenmesi ve düzeltilmesi için kişinin ailesi ve arkadaşlarından alacağı sosyal destek önemlidir. Tedavi sürecinde alışılmış günlük hayatın olabildiğince sürdürülmesi psikolojiyi olumlu yönde etkiler. İhtiyaç durumunda mutlaka psikolojik destek alınmalıdır.
10. Kişi kemoterapi alırken gündelik hayatında nelere dikkat etmelidir? Örneğin nasıl beslenmelidir?
Kişilerin olabildiğince her zamanki gündelik hayatlarına devam etmeleri önerilir. Yan etkiler engel oluşturmuyorsa, kişiler çalışmaya devam edebilir. Sosyal yaşantının devamı kemoterapi sürecini olumlu etkiler. Kan değerlerinin düşük olacağı dönemlerde kalabalık ortamlarda olmamak, enfeksiyonu olan kişilerden uzak durmak önemlidir. Doğru beslenme vücut direncinin korunması ve yan etkilerin azaltılması açısından önemlidir. En uygun beslenme Akdeniz tipi beslenmedir. Akdeniz tipi beslenmek, katı yerine sıvı yağ (özellikle zeytinyağı) tercih etmek, sebze ve meyveyi mevsiminde ve bol tüketmek, kırmızı eti tüketimini kısıtlayıp, kümes hayvanı veya balık tüketmek, süt ve süt ürünleri, tahıl ve fındık, fıstık, ceviz ve badem gibi kuruyemiş olarak tanımlanan yağlı tohumları tüketmektir. Meyvelerin suyunu içmek yerine tüm olarak tüketmek önerilir; çünkü meyvelerin en değerli kısımları lif içeren bölümüdür. Bulantı, ishal, kabızlık gibi yan etkilere yönelik diyette farklılıklar yapılabilir. Bol sıvı tüketmek tedavinin etkisini gösterdikten sonra vücuttan atılımını kolaylaştırmak ve böbrek hasarına yol açmasını önlemek açısından çok önemlidir.
11. Kemoterapinin etkileri ne zaman geçer?
Her kemoterapinin etki süresi farklıdır. Kemoterapilerin etkileri genelde 3-4 hafta sürer, bazen 6 haftaya kadar uzar. Yan etkilerin geçme süreleri de hem kemoterapiye hem de yan etki türüne göre değişir. Örneğin halsizlik, bulantı, iştahsızlık, kabızlık gibi şikayetler birinci haftadan sonra düzelirken, dökülen saçların yeniden çıkmaya başlaması için kemoterapi tamamlandıktan sonra 3-4 hafta geçmesi gerekir. Kemoterapiye bağlı kan değerlerindeki (lökosit, trombosit gibi) düşmeler genelde 10-14 içinde normale döner.
12. Kemoterapi ile radyoterapi arasındaki fark nedir?
Kemoterapi ilaç tedavisidir. Radyoterapi ise iyonize radyasyon kullanılarak yapılan tedavidir. Kemoterapi ilaçları kana karışarak vücudun tamamına dağılır ve vücudun tamamında etki gösterir. Bu sayede tümörün başka organlara yayılmasını önlemede veya metastaz yapmış (yayılmış) tümörlerin tedavisinde etkindir. Radyoterapi ise belli bir bölgeye uygulanır ve etkisi yalnız bu bölgede görülür. Kemoterapi ve radyoterapi, kanser tedavisinde tek başlarına kullanılabileceği gibi, ardışık veya aynı anda olacak şekilde beraber de kullanılabilir.